English
Het V2-offensief
De V2-raket was het wapen waarmee de Duitse bezetter de oorlog alsnog in hun voordeel wilden beslissen. Het Haagse Bos was één van de lanceerlocaties.
De V2-raket was het wapen waarmee de Duitse bezetter de oorlog alsnog in hun voordeel wilden beslissen. Het Haagse Bos was één van de lanceerlocaties.
De Duitse V2 raket werd op een mobiele lanceerinstallatie aangevoerd. Binnen twee uur tijd kon de raket rechtop worden geplaatst, volgetankt en gelanceerd. Daarna werd de mobiele installatie weggereden. Dit maakte het erg lastig voor de geallieerde vliegtuigen de V2 installaties op te sporen en uit te schakelen, met grote gevolgen van dien….
Vanaf september 1944 werden de eerste V2 raketten uit Nederland gelanceerd. Het Haagse Bos was één van de bossen rondom Den Haag waar de raketten ongezien onder de bomen konden worden gereed gemaakt voor de lancering. Ook konden de raketten gemakkelijk naar Den Haag worden vervoerd; vanuit Duitsland met de trein naar Leiden en van daar met de vrachtauto naar montagehallen vlakbij het Haagse Bos. Vlak voor de lancering werden de raketten op een zogenaamde Meillerwagen naar het bos gereden. Na lancering begon de 14 meter lange raket met duizelingwekkende snelheid aan zijn reis naar doelbestemming, Antwerpen of London.
Na lancering steeg de raket ongeveer 4 seconden rechtop, waarna de raket onder een hoek aan het voorgeprogrammeerde traject begon. Na ongeveer 65 seconden werd de brandstoftoevoer afgesloten. Na het stoppen van de motor legde de raket een parabolische baan af tot een maximum hoogte van ongeveer 97 kilometer. Vervolgens ving de raket aan met een vrije val op het doel.Het maximale bereik van de raket bedroeg 305 kilometer. De raket woog bij lancering bijna 13.000 kg en de maximale snelheid bedroeg 5580 kilometer per uur, vele malen sneller dan het geluid.
Vele V2's wisten hun doel echter niet te bereiken. Dat had verschillende redenen. De raketten waren niet voldoende betrouwbaar, er was sprake van sabotage bij de productie van de raketten en ook het weer had de nodige invloed. Vroegtijdig neergestorte raketten leidde ook in en om Den Haag tot tragische gebeurtenissen met verlies van mensenlevens en grote materiële schade. Vele ooggetuigen berichtten dan ook van grote angst wanneer de V2's werden gelanceerd.
Tekst: Pepijn van der Vliet.
Bron: v2platform.nl, v2rocket.com.
Beeld: Haags Gemeentearchief.
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
Met gevaar voor eigen leven verzamelde de Delftse hoogleraar in de scheikunde Uytenbogaart vanuit zijn huis in Wassenaar informatie over de V2 en gaf die via de illegaliteit door naar 'Londen'.
Na zijn promotie aan de Technische Universiteit in Delft in 1929 vertrok prof. dr. ir. Jan W. H. Uytenbogaart naar Berlijn. Daar experimenteerden jonge ingenieurs en amateurs met raketten. Dit wekte zijn belangstelling en vormde het begin van zijn interesse in de raketvoortstuwing. Het zou zijn leven nog drastisch beïnvloeden.
Vanwege de oorlogsdreiging keerde Uytenbogaart in 1938 terug naar Nederland en ging werken voor Shell, voor TNO en voor de TU Delft. Tegen het einde van de oorlog verzocht de Nederlandse regering in ballingschap Uytenbogaart gegevens van de V1 en V2 raketten te verzamelen en aan hen in Londen door te geven.
Vanuit zijn villa aan de Bloemcamplaan in Wassenaar leidde hij een groep die vaak als eerste op de plek van een lancering of bij een tijdens de lancering neergestorte V2 raket waren. Daar maakten ze met gevaar voor eigen leven aantekeningen voordat de Duitsers kwamen. Soms konden ze zelfs stukken raket meenemen naar zijn villa.
Professor Uytenbogaart verwerkte al deze gegevens in uitgebreide schetsen op een geheime werkkamer op zolder, waarbij zijn in Berlijn gewekte belangstelling voor raketten goed van pas kwam. Via de Haagse inlichtingengroep "Packard" stuurde hij deze technische details en informatie over opslagplaatsen, aanvoerroutes, en type brandstof door naar Londen. Ook buitgemaakte brokstukken vonden hun weg naar Londen via Eindhoven dat toen al bevrijd was. Tegen het einde van de oorlog had Uytenbogaart een goed beeld van de constructie van de V1 en de V2. Gebaseerd op deze kennis publiceerde hij zijn bevindingen in 1946 in het boek 'Ballistics of the Future", Daarin doet hij verslag van zijn geheime waarnemingen, opmetingen en analyses. Deze inmiddels zeer kostbare en "baanbrekende" uitgave wordt nog steeds met regelmaat in publicaties geciteerd.
In 1951 werd Uytenbogaart onderscheiden met de Bronzen Leeuw wegens betoonde heldenmoed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Opvallend was dat hier een militaire dapperheidonderscheiding werd toegekend aan een burger, een hele dappere burger, die vanuit zijn zolderkamer beschrijvingen van de V1 en V2 had doorgegeven aan de Geallieerden. Uytenbogaart was een gereserveerd geleerde die zich nadien niet meer uitte over zijn heldendaden. Hij had zijn werk verricht. Hij had zijn wetenschappelijke talenten in dienst gesteld van de bevrijding van Nederland. Bij zijn begrafenis in 1964 kreeg hij veel eerbetoon. Nadien werd het stil. Zelfs een straat in Delft, Den Haag of Wassenaar werd niet naar hem vernoemd, terwijl zijn heldhaftig optreden een blijvend teken van waardering en respect verdient.
Tekst: Alexander Bary
Bronnen: 'Re-Engineering the Vengeance Weapons: a Memoir on Jan W.H. Uytenbogaart', 54-th International Astronautical Congress 2003, P.Th.L.M. van Woerkom; 'Deskundig, heldhaftig en vergeten: De V2 en het dubbelleven van prof. J.W.H. Uytenbogaart', Delft Integraal februari 2004, P.Th.L.M. van Woerkom.
Beeld: Persoonlijk afscheidsalbum dat Uytenbogaart maakte voor zijn staf bij Shell, maart 1957; Haagse Gemeente Archief.
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
Bij de productie van de V2 raketten heeft Nazi-Duitsland duizenden krijgsgevangen ingezet. Dit gebeurde onder verschrikkelijke werk- en leefomstandigheden.
Na het geallieerde bombardement van de V2-rakettenfabriek in Peenemünde moesten de nazi's uitwijken naar het concentratiekamp Dora Mittelbau in Nordhausen in de Oost-Duitse Harz. Daar werd in een berg een fabriek uitgehouwen voor productie van de V2-raketten. De fabriek bestond uit twee evenwijdige gangen van 1.800 meter lengte, verbonden door 46 dwarsgangen van 180 meter. In totaal 18 kilometer. De gemiddeld 10.000 gevangenen moesten in eerste instantie het graafwerk van de A-tunnel en de dwarsgangen 43 tot 50 voltooien. Zij werden gehuisvest in de tunnels zelf onder verschrikkelijke levensomstandigheden. Dag en nacht ging het bouwen met behulp van dynamiet door. Het gas en steenstof hadden een verwoestend effect op ogen en longen.
De productie van de V2 begon in januari 1944 met gemiddeld 600 raketten per maand. Op het hoogtepunt van de fabricage waren gemiddeld 14.500 gevangenen betrokken bij de bouw van de V2. Toen kregen de gevangenen ook een betere behandeling. Uiteindelijk werden hier 6.000 raketten geproduceerd, waarvan 5.500 vanuit verschillende locaties gelanceerd. Hiervan vielen circa 2.000 V2-raketten op Londen en 1.600 op Antwerpen. Van de raketten werden er 1.039 uit Den Haag en Wassenaar en 300 uit Hoek van Holland gelanceerd.
Het kamp Dora kwam teneinde toen 40.000 gevangenen op 4 en 5 april 1945 per trein werden geëvacueerd naar Bergen-Belsen, Sachsenhausen en Ravensbrück of werden weggevoerd in zogenaamde "Dodenmarsen". Op 11 april viel Nordhausen in handen van de Amerikanen.
Tekst: Jos Borsboom
Bronnen: v2platform.nl; A. Fiedermann, T.Hess, M. Jaeger: "Das Konzentrationslager Mittelbau Dora, ein historischer Abriss"; Berlin/Bonn, 1993; M. Bornemann: "Geheimprojekt Mittelbau", Bonn, 1994; B. d'Hainaut & C. Somerhausen: "Dora 1943-1945', Berchem 1992; U. van der Krieke: "De rakettenberg", Diemen 1993
Beeld: De heer U. van der Krieke, dwangarbeider buitenkamp Dora.
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
Vanaf 1819 werden op deze plek in het Haagse Bos bijzondere muziekuitvoeringen gehouden. Deze zomerconcerten waren een fenomeen. Honderden, zelfs duizenden stadsgenoten verdrongen zich wekelijks rond de vijver om te genieten van de hartverwarmende muziek van de militaire kapel.
De leden van de Littéraire Societeit in Den Haag, ofwel Societeit De Witte, namen het initiatief voor de openluchtconcerten in het Haagse Bos. Zij kregen hiervoor in 1819 toestemming en plaatsten een linnen tent in het bos. Al in 1823 werd de tent vervangen door een sierlijk houten gebouwtje, geschikt voor de toen al bijna vijfhonderd leden van de sociëteit, hoofdzakelijk hoge staatsfunctionarissen, magistraten, ambtenaren, officieren, beoefenaars van academische vrije beroepen en renteniers. Rond 1900 werd het vervangen door een nog groter stenen gebouw, dan nog steeds 'de Tent' werd genoemd.
In 'de Tent' werden van mei tot en met september tweemaal per week muziekuitvoeringen gehouden. Vanaf 1829 werden deze uitvoeringen verzorgd door de militaire kapel van de grenadiers en jagers, het nieuwe eliteregiment van de stad Den Haag. Met hun fraaie uniformen en blinkende hout- en koperinstrumenten liepen ze in deftige pas naar de muziekkoepel, de trotse dirigent François Dunkler voorop. Op warme zondagmiddagen daalde dwars door de hoge boomkruinen een behaaglijke gloed van zonnestralen neer. Op woensdagavond gaven de langzaam invallende duisternis, het koele maanlicht en de fonkelende lampionnen de bijeenkomsten een feeërieke, betoverende sfeer. Het concert kon beginnen! Toeschouwers uit heel Den Haag en omstreken genoten van de kapel die een gevarieerd programma bood van militaire marsen, polka's, opera-fantasieën tot klassieke symfonieën.
De laatste muziekoptredens in 'de Tent' werden gespeeld door de Koninklijke Militaire Kapel tot begin van de Tweede Wereldoorlog onder leiding van kapelmeester C.L. Walther Boer. Na de capitulatie van het Nederlandse leger in 1940 werd de KMK ontbonden en verloor Walther Boer zijn functie. In 1942 werd Walther Boer als Nederlands militair naar kamp Stanislau voor krijgsgevangenen in Polen gevoerd. Na aankomst daar vormde hij een mannenkoor, dat vaderlandse liederen zong. Op deze wijze hielp hij het moreel in het kamp hoog te houden. Direct na de bevrijding formeerde hij de Koninklijke Militaire Kapel weer, zodat een toen nog klein ensemble op 7 juli 1945 kon spelen voor het Paleis Noordeinde bij de intocht van koningin Wilhelmina. Hij overleed in 1984 op 92-jarige leeftijd in Lochem. (Zie ook toelichting poster.)
In het Haagse Bos heeft de plek waar de muziektent stond de naam van de 'Walther Boerweide'. De tent zelf is in 1943 met de aanleg van de Atlantikwall in het Haagse Bos op bevel van het Duitse leger gesloopt.
Tekst: Pepijn van der Vliet naar de teksten van Jan Hein Furnée & Lia van den Broek
Bron: 'Plaatsen van beschaafd vertier' van Jan Hein Furnée
Beelden: Haags Gemeentearchief
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
"als het geronk ophield"
