English
De Wilhelminakerk
De Wilhelminakerk was de achtste potestantse kerk in Den Haag. De kerk werd in 1945 volledig verwoest en zou hier niet meer terug keren.
De Wilhelminakerk was de achtste potestantse kerk in Den Haag. De kerk werd in 1945 volledig verwoest en zou hier niet meer terug keren.
Volledig verwoest
Voor het bombardement kwam de Carolina van Nassaustraat uit in de (niet meer bestaande) Koningin Mariastraat. Op de hoek van die straat, aan het Louise de Colignyplein, stond de Nederlands-Hervormde Wilhelminakerk uit 1908: een fraai gebouw in neoromaanse stijl met invloed van Berlage.
Tijdens het bombardement werd het schip van de kerk verwoest en raakte de toren zwaar beschadigd. De gehavende Wilhelminakerk werd in april 1946 gesloopt. Pas in 1954 werd een nieuwe Wilhelminakerk gebouwd op de hoek van de Juliana van Stolberglaan en de Louise Henriëttestraat. In 1998 is ook deze kerk afgebroken om plaats te maken voor woningen met een parkeergarage.
Eindredactie: Stichting 3 maart 1945
Meerdere gedenkstenen ('Stolpersteine') herinneren aan bewoners van Bezuidenhout die de Holocaust niet hebben overleefd. De wijk kende een flink aantal Joodse bewoners, totdat de Tweede Wereldoorlog daar verandering in bracht. Van de bijna 20.000 Joodse inwoners, keerden er na de oorlog maar zo'n 2.000 terug naar Den Haag.
In heel Europa plaatst de Duitse kunstenaar Gunter Demnig zogeheten Stolpersteine (struikelstenen). Deze kleine stenen plaatst hij ter nagedachtenis aan in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joden, Sinti, Roma, Jehova’s Getuigen en verzetsmensen.
De gedenkstenen dragen een messing plaatje met daarop de naam, de geboortedatum, de deportatiedatum en plaats en datum van overlijden. De stenen worden in de bestrating voor het woonhuis van het oorlogsslachtoffer geplaatst. In het Bezuidenhout zijn veel woonhuizen en straten niet meer aanwezig als gevolg van het bombardement. Met hulp van het Gemeentearchief is uitgezocht waar de verdwenen huizen hebben gestaan. In Bezuidenhout zijn onder andere de volgende struikelstenen geplaatst:
• Carolina van Nassaustraat 369: 2 stenen, voor Bernard Mendels en Annie Jeannette Mendels-Hompes
• Prinses Beatrixlaan 512 (voorheen 2de Adelheidstraat 250): 4 stenen voor Alice Löwenstern-Jarecki, Max Löwenstern, Walter Löwenstern, Hans Löwenstern
• Jan Pieterszoon Coenstraat 10: 1 steen voor Thekla Marx-Mendels
• Juliana van Stolberglaan 352: 2 stenen voor Benjamin van Dantzig en Hendrika van Dantzig-Berkelouw
• Juliana van Stolberglaan 368: 1 steen voor Gerson de Levie. Op dit adres woonden ook zijn familieleden Regina de Levie-van Gelder, Regina de Levie, Benjamin de Levie en Frida de Levie.
Tekst: Mariska Kastelic
Bronnen: AD, Joods Erfgoed Den Haag, Haagspraak
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
In de jaren '20 en '30 van de twintigste eeuw groeide Bezuidenhout in enorm tempo. Scholen werden gebouwd en de wijk bloeide op met al die kinderen in de straten. Met de oorlog werden deze zelfde scholen echter kazernes en stonden de kanonnen voor de deur. Het is een wonder dat bij het bombardement alleen de kleuterschool getroffen werd.
Naast de Liduina kerk aan de Schenkkade bouwde het kerkbestuur verschillende scholen. In de Amalia van Solmsstraat kwam de Liduinaschool, een lagere school voor meisjes onder leiding van de zusters Dominicanessen. In de Koningin Sophiestraat verscheen het nog altijd markante gebouw van de St. Bavoschool voor de jongens en op nummer 91 was een openbare lagere school vernoemd naar de schoolhoofd in die tijd, de heer Wolter Koops. De Maria kleuterschool werd op 3 november 1920 geopend in de benedenverdieping van een herenhuis aan de Schenkkade 220.
De kleuters droegen in die tijd schortjes op school: de jongens geruit met lange mouwen, de meisjes wit met kantjes. Als een kind onder schooltijd een ongelukje kreeg, werd die door een 12 jarige 'bellenmeisje' met volle broek naar huis gebracht. Spelen deden de kleuters bij de molen, in het Haagse Bos of in de nieuwbouwwijken in Voorburg.
De kleuterschool werd al snel te klein en in september 1922 konden de kleuters terecht in een nieuw modern schoolgebouw van architect L. de Wolf in de Carolina van Nassaustraat 21. Het bestond uit 2 leslokalen en een speellokaal. Het prachtige speelgoed stond keurig geboend in glazen kasten. De aanmelding van nieuwe leerlingen was zo groot, dat in 1928 besloten werd om een bovenverdieping te bouwen. Nu konden 168 kleuters een plaatsje krijgen. Hoogtepunten waren elk jaar het Sinterklaasfeest, het Heilig Hartfeest (3e vrijdag na Pinksteren) en de poppenkastvoorstelling aan het einde van het schooljaar.
In het begin van de oorlog werden de scholen tijdelijk ingericht als kazernes. Alle meubeltjes werden op de speelplaats gesmeten en de wijk veranderde in een oorlogsgebied; in de berm van de Schenkkade verschenen loopgraven en op de hoeken van de Schenkkade met de Jacob Mosselstraat en de Amalia van Solmsstraat stond afweergeschut.
Bij het bombardement van het Bezuidenhout in maart 1945 werd alleen de Maria kleuterschool volledig verwoest. Ze verhuisde eerst naar een garage aan de Koningin Sophiestraat 33, vervolgens naar de St Bavoschool en naar het handenarbeidlokaal van de Liduinaschool.
Tekst: Alexander Bary
Bronnen: Jubileumboekje 90 jarig bestaan Liduina basisschool
Beeld: Haags Gemeentearchief
Eindredactie: Stichting 3 maart 1945
Herman Hissink (1915 – 2011) maakte een fietstocht door het nog brandende Bezuidenhout, vlak na het bombardement. Van zijn tocht doet hij verslag in een brief aan Johan en Atie. De brief is na het overlijden van Hissink door Gerard Koolschijn opgenomen in het boek 'Natuurlijk bestaat God'.
Jonge Herman groeide op in het Bezuidenhout, in de Charlotte de Bourbonstraat. Tijdens de oorlog, hij was inmiddels verhuisd naar het Laakkwartier, drukte zijn verzetsgroep onder de Laakkapel een illegaal blad. Na de oorlog zou Herman Hissink meer dan veertig jaar verbonden blijven aan het gymnasium Sorghvliet. Als leraar Nederlands en toneelregisseur was hij daar een centrale figuur. Hij geeft 'een nuchter' verslag van de rampdag zaterdag 3 maart 1945. "Ik heb het zo zakelijk mogelijk gehouden omdat de indrukken die op je afstormen toch niet bevredigend in woorden zijn te bevatten."
"Na wekenlange kleine bomaanvallen door Spitfire-eskaders, soms vijf, zesmaal per dag, doorstond Den Haag gisteren, zaterdag, zijn eerste zware bombardement. ... Al snel hoorde we hoe dichtbij de ellende is. De heer v.Z. is de eerste die met berichten komt. In het Bezuidenhoutkwartier, bij de Theresiastraat, waren de bommen overal om hem heen ontploft. ... Pas tegen vieren wordt het rustig. Toen ben ik op de fiets gestapt om zelf de geruchten te controleren. ... Wanneer ik het viaduct afrijd slaat een regen van roet en vonken me heet in het gezicht. Ik krijg de eerste lugubere indrukken. Brokstukken van muren in de vlammenzee, waarin een enkele brandslang machteloos sist, ingestorte huizen, de Adelheidstraat aan weerszijde een rode gloed. ... Een stadsbeeld, vermaard in Europa, voorname straten, stille lanen, bloeiende plantsoenen, vriendelijke pleinen, alles omzoomd door een bosrand van eiken, beuken en kastanje: verwoest. Mensen weggemaaid als gras."
Het volledige verslag uit het boek is te lezen bij 'downloads' (linkerkant).
Tekst: Gerard Koolschijn, bewerking Pepijn van der Vliet
Bron: Gerard Koolschijn (2016), Herman Hissink - Natuurlijk bestaat God, Dagboeken en brieven, Uitgeverij Van Oorschot
Beeld: portret van de heer Hissink, geschilderd door mevrouw Lidwien Chorus
Eindredactie: Stichting 3 maart '45
"het was puin ruimen geblazen"
